Barbara św.

Biogram

Święta Barbara zmarła około 306 roku to dziewica i męczennica, patronka dobrej śmierci, górników, flisaków i artylerzystów, należąca do grona Czternastu Świętych Wspomożycieli. Święta wywodziła się z zamożnej, pogańskiej rodziny. Z wiarą chrześcijańską zetknęła się podczas nauki w Nikomedii. Ojciec Barbary, usiłując zmusić ją do wyparcia się Chrystusa, zamknął ją w wieży. Według legendy była biczowana, ale mimo to nie wyrzekła się wiary. Ostatecznie zginęła ścięta mieczem. W Polsce najstarsze ślady kultu św. Barbary pochodzą z XI wieku z katedry wawelskiej („Modlitewnik Gertrudy”, córki Mieszka II). Najliczniejsze kościoły pod jej wezwaniem stawiane do końca XVII wieku znajdowały się na Śląsku, w Małopolsce i na Pomorzu (104 kościoły lub kaplice oraz 165 ołtarzy). Z jej postacią związanych jest wiele legend i zwyczajów ludowych, np. wzywanie św. Barbary w czasie burzy, gdyż piorun miał zabić jej ojca (jako znak kary boskiej) czy też tzw. Barbórka – święto górników. Ku czci świętej od połowy XIV wieku zakładane były liczne bractwa. Jednym z największych było założone w średniowieczu przy kościele św. Barbary w Krakowie, kierowane przez jezuitów, gdzie była czczona, zwłaszcza jako patronka konających w okresie wojen i epidemii. Do końca XVIII wieku wpisano w rejestry tego bractwa ponad 30 tysięcy członków. Liczne bractwa św. Barbary znajdowały się też w ośrodkach górniczych i hutniczych. W ikonografii jej przedstawienia pojawiły się już we wczesnym chrześcijaństwie. Jednym z pierwszych jest fresk z 705-706 roku w prezbiterium kościoła Santa Maria Antiqua w Rzymie, gdzie została ukazana w płaszczu z welonem, z krzyżem męczeńskim i książką, na której widać zarys postaci pawia. W wyobrażeniach z XI wieku w kościołach skalnych Kapadocji była malowana jako orantka, ubrana w płaszcz wysadzany perłami. Pierwsze wizerunki świętej z przypisanymi jej później atrybutami pojawiły się w XIV wieku. W sztuce zachodniej są to: palma męczeństwa, wieża, księga, kielich, hostia i monstrancja (symbole szczęśliwej śmierci, a także nawiązanie do jednej z legend, według której anioł miał jej przynieść kielich z hostią do wieży). Ciekawym atrybutem świętej jest pawie pióro, które miało jej podarować Dzieciątko Jezus jako symbol dziewictwa lub interpretowane też jako symbol męczeństwa świętej (w czasie biczowania rózgi i bicze miały zmienić się w pawie pióra). W bardziej rozbudowanych scenach św. Barbara przedstawiana była jako czytająca księgę, koronowana, towarzysząca Matce Boskiej, pośród świętych dziewic, w scenach mistycznych zaślubin św. Katarzyny, a przede wszystkim w scenach z jej życia i męczeństwa, zwłaszcza podczas ścięcia mieczem. W renesansowej sztuce włoskiej, a później również w innych krajach św. Barbara występowała z wieżą o trzech oknach (trzy okna – symbol nabożeństwa do Trójcy Świętej). W okresie baroku przedstawienia świętej były rzadsze. Pojawiała się głównie jako patronka dobrej śmierci, zwłaszcza w malarstwie ludowym i grafice, w tzw. obrazkach śmierci oraz jako patronka artylerzystów i górników.