Wincenty bł. Kadłubek

Biogram

Wincenty Kadłubek urodził się około 1150 roku i jako autor „Kroniki polskiej” jest uważany za jedną z najważniejszych postaci w dziejach literatury i historiografii polskiej. Prawdopodobnie wywodził się z rycerskiego rodu Lisów lub Łabędziów. Uzyskał gruntowne wykształcenie, zapewne na uniwersytecie w Paryżu. Po powrocie do kraju związał się z katedrą krakowską, gdzie pracował jako scholastyk w szkole katedralnej oraz kapelan książęcy Kazimierza Sprawiedliwego i Leszka Białego. Od 1206 roku występował w źródłach z tytułem prepozyta sandomierskiego, a w 1208 roku został biskupem krakowskim. Pięć lat przed śmiercią, w 1218 roku zrezygnował z biskupstwa i osiadł w opactwie Cystersów w Jędrzejowie, gdzie zmarł i został pochowany. W ikonografii bł. Wincentego Kadłubka można wyróżnić dwa podstawowe typy przedstawień. Do dawniejszych należy zaliczyć przedstawienia ukazujące błogosławionego jako biskupa krakowskiego. Najważniejsze miejsce w tej grupie zajmuje wizerunek na pieczęci Wincentego Kadłubka: postać biskupa ukazano frontalnie, na tronie, w stroju pontyfikalnym, a w otoku pieczęci umieszczono napis „SIGILLUM VINCEN[CI] EPI[SCOPI] CRACOVIENSIS”. Najprawdopodobniej w zbliżony sposób Wincenty Kadłubek był ukazany na wzmiankowanej przez Jana Długosza w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” płycie nagrobnej w opactwie Cystersów w Jędrzejowie oraz na niezachowanym malowidle w galerii portretów biskupów krakowskich na ścianach krużganka klasztoru Franciszkanów w Krakowie z lat trzydziestych XV wieku. Drugą grupę wizerunków błogosławionego tworzą przedstawienia o charakterze religijnym, które miały propagować kult Wincentego Kadłubka. Krzysztof J. Czyżewski i Marek Walczak podzielili je na wizerunki przed- i pobeatyfikacyjne. Te pierwsze ilustrują m.in. opisaną w żywocie Wincentego mistyczną wizję błogosławionego. Unoszącego się w powietrzu Wincentego ubranego w habit cysterski początkowo ukazywano w glorii promienistej ujmującej całą postać (mandorli), czego zaprzestano po Soborze Trydenckim, gdzie zapadła decyzja o wykorzystywaniu mandorli jedynie w wizerunkach osób boskich i Najświętszej Marii Panny. U stóp mnicha często przedstawiano porzucone insygnia biskupie – infułę i pastorał, na znak zrzeczenia się przez niego urzędu biskupa w 1218 roku. W 1633 roku rozpoczęto poszukiwania szczątków Kadłubka zakończone elewacją jego relikwii i wzniesieniem nowego grobu, u którego składano liczne wota już na długo przed oficjalnym zatwierdzeniem jego kultu. Beatyfikacja Wincentego Kadłubka nastąpiła dopiero w 1764 roku, a rozbudowane uroczystości beatyfikacyjne odbyły się pomiędzy 26 a 28 maja 1765 w Jędrzejowie. Już wcześniej, w latach 1733-1742, przy północnej ścianie kościoła w jędrzejowskim opactwie wzniesiono dwie kaplice, z których jedną poświęcono Kadłubkowi. Znajduje się w niej ołtarz z umieszczonymi na mensie figurami stiukowych aniołów (autorstwa Wojciecha Rojowskiego) wskazujących na trumienkę mieszczącą relikwie błogosławionego, ponad którą umieszczono obraz przedstawiający Wincentego w całej postaci, z charakterystyczną, „ascetyczną”, twarzą z głębokimi bruzdami. W kopule i na ścianach omawianej kaplicy najprawdopodobniej z okazji beatyfikacji Kadłubka powstał cykl malowideł (autorstwo przypisywane jest Andrzejowi Radwańskiemu) przedstawiający sceny z życia błogosławionego m.in.: wizję Wincentego Kadłubka, zrzeczenie się przez niego godności biskupiej, pieszą wędrówkę do opactwa w Jędrzejowie, powitanie przez opata klasztoru Teodoryka i zakonników oraz obłóczyny. Kolejny cykl obrazujący życie Kadłubka, dziś w znacznym stopniu zniszczony, zdobił północną część nawy jędrzejowskiej świątyni. Po zakończeniu procesu, a potem uroczystości beatyfikacyjnych, kult błogosławionego (a co za tym idzie jego wizerunki) zaczął się dynamicznie rozprzestrzeniać. Początkowo działo się to głównie za pośrednictwem klasztorów cysterskich. Wizerunki błogosławionego powstały m.in.: w opactwie w Pelplinie (1764), w kościele zakonnym w Koronowie (po połowie XVIII w.), w stallach chórowych w kościele w Paradyżu (4. ćw. XVIII w.) czy jednym z ołtarzy przy łuku tęczowym w kościele w Mogile (prawdopodobnie przełom XVIII i XIX w.). Kilka znaczących dzieł powstało również w Krakowie. Wśród nich należy wymienić obraz Łukasza Orłowskiego z 1762 roku w kościele Mariackim oraz obraz wykonany w rzymskim warsztacie Salvatora Monosilia z 1767 roku umieszczony w ołtarzu św. Michała Archanioła w katedrze na Wawelu, którego nowym patronem został również bł. Wincenty Kadłubek. Z czasem dawny biskup krakowski został włączony w rozbudowany program liturgiczny poświęcony patronom Królestwa Polskiego. W XIX wieku postać Wincentego Kadłubka często pojawiała się w programach dekoracji o charakterze patriotycznym jak np. w malowidłach na kopule Złotej Kaplicy przy katedrze w Poznaniu. Wincentego ukazywano także w parze ze św. Stanisławem – biskupem krakowskim i patronem Królestwa Polskiego – na drukowanych kanonach ołtarzowych. Na popularności nie tracił także stary schemat ikonograficzny przedstawiający błogosławionego w ekstazie. XIX wiek to także czas rosnącego zainteresowania postacią Wincentego Kadłubka jako historiografa i autora „Kroniki polskiej”. Artyści – m.in.: Aleksander Lesser, Wilhelm Leopolski czy Karol Sagnowski – przedstawiali go jako pisarza z egzemplarzem kroniki w ręku. Ważną postacią dla rozpowszechnienia kultu bł. Wincentego Kadłubka w Krakowie był kardynał Jan Puzyna. W 1902 roku sprowadził on część relikwii Wincentego na Wawel oraz zlecił wykonanie relikwiarza na szczątki błogosławionego (projekt: Stanisława Barabasza, wykonanie: Franciszek Kopaczyński i Mieczysław Ziembowski), które następnie zostały umieszczone w kaplicy Jana Olbrachta w katedrze krakowskiej. Kaplica ta, w zamyśle kardynała, miała stać się nowym miejscem kultu błogosławionego. Puzyna zamówił u Józefa Mehoffera również projekt witraża przedstawiającego Wincentego Kadłubka piszącego kronikę w zaciszu klasztoru, a wykonanie kompozycji powierzył Julianowi Makarewiczowi. Witraż niestety został zniszczony podczas eksplozji mostu Dębnickiego w 1945 roku. Do dziś zachował się ornat z białej mory z haftowanym wizerunkiem Wincentego Kadłubka w paliuszu i z pastorałem, obecnie przechowywany w skarbcu katedry na Wawelu. Został on sprawiony przez kardynała Jana Puzynę w 1906 roku. Krzysztof J. Czyżewski uważa, że przedstawienie to zostało skopiowane z wydanego około 1905 roku obrazka dewocyjnego, który ukazał się nakładem „Prawdy” w zakładzie litograficznym H. Kramikowskiego w Krakowie. Haft powtarza popiersie biskupa, który na wzorze został przedstawiony w całej postaci, w towarzystwie anioła. Ornat mógł zostać wyprodukowany w którymś z krakowskich zakładów specjalizujących się w wytwarzaniu paramentów liturgicznych lub w jednej z pracowni klasztornych np. krakowskich wizytek lub sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Łagiewnikach. Wiele wysokiej klasy dzieł związanych z postacią bł. Wincentego Kadłubka powstało na przełomie XIX i XX wieku. Należą do nich m.in.: secesyjna kompozycja Henryka Uziembły w kapitularzu katedry wawelskiej (1904-1906), dekoracja malarska tej samej katedry wykonana przez Włodzimierza Tetmajera w latach 1902-1904 czy malowidła Tetmajera w kościele św. Sebastiana w Wieliczce. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można dostrzec próby ożywienia kultu bł. Wincentego Kadłubka, o czym świadczą uroczystości rocznicowe, np.: w 1918 roku (700-lecie przybycia Kadłubka do Jędrzejowa), w 1923 roku (700-lecie śmierci błogosławionego), w 1961 roku (800-lecie urodzin) i w 1964 roku (200-lecie beatyfikacji). Te ostatnie uroczystości były związane z przemyślaną akcją upowszechniającą ideę kanonizacji mistrza Wincentego, wspieraną przez ówczesnego arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyłę. Obchody rocznicowe połączone zostały z sesją naukową poświęconą bł. Wincentemu Kadłubkowi. W drugiej połowie XX wieku niewielkim zmianom uległa ikonografia błogosławionego biskupa. Realizacje powojenne reprezentują różne typy ikonograficzne (najczęściej powtarzające starsze wzory kompozycyjne np. ekstazy błogosławionego) i posiadają różny poziom artystyczny. Nowym i często powielanym tematem jest przedstawienie bł. Wincentego zapalającego wieczną lampę nawiązujące do przeświadczenia, że miał on wprowadzić nieznany wcześniej w Polsce zwyczaj palenia wiecznego światła przed Najświętszym Sakramentem. Na uwagę zasługują kompozycje autorstwa Kaspra Pochwalskiego wykonane dla opactwa Cystersów w Szczyrzycu czy obraz Macieja Bernhardta, ucznia Jerzego Nowosielskiego, utrzymany w konwencji fotorealizmu w kaplicy bł. Wincentego przy kościele Cystersów na osiedlu Szklane Domy w Nowej Hucie.